Nieuchronnie zbliżający się 1 września wielu dzieciom sygnalizuje zakończenie wakacji i konieczność powrotu do szkoły. Część w progu żłobka czy przedszkola stanie po raz pierwszy, rozpoczynając nowy, ważny etap. Jest to czas pełen emocji zarówno dla dzieci, jak i rodziców, szczególnie jeśli towarzyszą mu intensywne obawy związane z rozłąką z bliskimi czy opuszczeniem znanego środowiska. Lęk separacyjny to powszechne zjawisko w rozwoju dzieci, które może stanowić wyzwanie, ale również okazję do budowania odporności emocjonalnej najmłodszych. 

Czym jest lęk separacyjny?

Lęk separacyjny to naturalny, normalny i zdrowy etap w rozwoju emocjonalnym dziecka, świadczący o przywiązaniu emocjonalnym do bliskich osób. Charakteryzuje się intensywnym niepokojem, który pojawia się w momencie rozstania z rodzicem lub opiekunem. Zjawisko to jest najbardziej powszechne u dzieci między 6. miesiącem a 3. rokiem życia, ale może występować również u starszych dzieci. 

Objawy lęku separacyjnego

Dzieci z lękiem separacyjnym mogą przejawiać różne objawy, takie jak:

• intensywny niepokój przy rozstaniu;
• obawa przed rozłąką i lęk przed przyszłymi rozstaniami;
• trudności z samodzielnym zasypianiem;
• problemy z pozostawaniem w przedszkolu lub szkole – opór przed pójściem do przedszkola, odmowa uczestnictwa w zajęciach;
• objawy fizyczne – ból brzucha, bóle głowy, nudności lub inne dolegliwości somatyczne;
• nadmierna potrzeba bliskości;
• strach przed samotnością;

Te objawy są częścią normalnego etapu rozwoju u dzieci, jednak jeśli są bardzo intensywne, uporczywe i zakłócają codzienne funkcjonowanie dziecka, mogą wskazywać na zaburzenie lęku separacyjnego, które wymaga wsparcia i interwencji specjalistów.

Przyczyny lęku separacyjnego

Lęk separacyjny może wynikać z różnych czynników:

• Temperament dziecka: dzieci o bardziej wrażliwym i niepewnym temperamencie mogą być bardziej podatne na lęk separacyjny.
• Wczesne doświadczenia: duże zmiany, takie jak przeprowadzka, hospitalizacja, rozwód rodziców czy śmierć bliskiej osoby, mogą nasilić lęk separacyjny.
• Wychowanie: nadopiekuńczość, nadmierna kontrola lub brak konsekwencji w zachowaniach opiekunów mogą przyczynić się do rozwoju lęku separacyjnego u dziecka.
• Czynniki środowiskowe: niestałe lub chaotyczne środowisko domowe może zwiększać poziom lęku u dzieci, w przeciwieństwie do stabilności i rutyny, ważnych dla poczucia bezpieczeństwa dziecka.

Strategie radzenia sobie z lękiem separacyjnym

• Stopniowe przyzwyczajanie – zanim dziecko zacznie chodzić do przedszkola, warto stopniowo je przyzwyczajać do nowego miejsca. Krótkie wizyty w przedszkolu, które z czasem będą się wydłużać, mogą pomóc dziecku poczuć się bardziej komfortowo.
• Wypracowywanie rutyny – dzieci czują się bezpieczniej, gdy mają ustaloną rutynę. Regularne godziny snu, posiłków i zabawy pomagają budować poczucie stabilności.
• Krótkie pożegnania – szybkie, ale ciepłe i pełne miłości rozstania są mniej stresujące dla dziecka, więc warto zastąpić nimi długie i emocjonalne pożegnania.
• Tematyczne gry i zabawy – zabawy symulacyjne, w których dziecko odgrywa scenki związane z rozstaniem, mogą pomóc mu oswoić się z sytuacją.
• Wsparcie emocjonalne – ważne jest, aby rodzice byli dostępni emocjonalnie dla dziecka, rozmawiali z nim o jego uczuciach oraz zapewniali o tymczasowości rozstania. 

Kiedy szukać pomocy specjalisty?

Warto pamiętać, że lęk separacyjny jest naturalnym etapem rozwoju. Kluczowym oddziaływaniem ze strony opiekunów będzie zatem wspieranie, budowanie poczucia bezpieczeństwa i pewności siebie dziecka. Jeśli objawy nadmiernego lęku są znacznie nasilone, trwają dłużej niż kilka tygodni po rozpoczęciu przedszkola lub szkoły, lub znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie, warto skonsultować się z psychologiem dziecięcym. Odpowiedni specjalista pomoże zidentyfikować przyczyny lęku i zaproponuje odpowiednie strategie radzenia sobie z nim, a dzięki odpowiedniemu wsparciu, wrzesień i rozpoczęcie przedszkolnej przygody mogą stać się dla dziecka okazją do rozwoju i nowych, pozytywnych doświadczeń.

Na podstawie: 

Bowlby J. (2007), Przywiązanie. (przeł. M. Polaszewska-Nicke). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. 

UNICEF Polska. Jak radzić sobie z lękiem separacyjnym u dziecka? Jak radzić sobie z lękiem separacyjnym u dziecka? | UNICEF Polska – pomagamy dzieciom.

Jeśli Twoje dziecko bardzo ciężko przeżywa rozstanie zapraszamy na konsultację psychologiczną lub psychoterapię u psychologa i psychoterapeuty dziecięcego w Warszawie.