
20 mar O zdrowiu psychicznym dzieci i młodzieży z okazji WTZP
Julia Szulc
20 marca 2024
Gdy dziecko gorączkuje, ma mokry kaszel i katar, nie zastanawiając się długo chwytamy za telefon do lekarza rodzinnego. Wtedy wiemy, że do czynienia mamy z chorobą i że podejmiemy wszelkie niezbędne kroki ku temu, by się jej pozbyć. Wszak, to właśnie, jak mawiał Kochanowski „ślachetne zdrowie” jest tym, czego pragniemy dla siebie i swoich najbliższych.
Zastanówmy się, czy równie intensywnie reagujemy na sygnały o pogarszającym się stanie psychicznym? Czy w codziennym biegu umiemy je uchwycić i odczytać? Z pewnością pewna grupa odpowiedziałaby twierdząco i chwała Wam za to! Niestety statystyki pozostają nieubłagane, a doniesienia o dramatycznym rekordzie prób samobójczych dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia w 2023 roku wskazują, że w kwestii zdrowia psychicznego naszych najmłodszych my jako społeczeństwo musimy się jeszcze wiele nauczyć.
W kontekście zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży szczególną uwagę powinniśmy zwracać na to, czy dziecko:
- jest w stanie angażować się w aktywności rozwijające jego umiejętności, wiedzę i doświadczenia, zarówno w rodzinie, jak i w szkole czy społeczności, np. skutecznie uczyć się czy nawiązywać przyjaźnie;
- potrafi identyfikować, rozumieć i wyrażać swoje emocje w sposób właściwy, bezpieczny dla siebie i innych oraz dostosowany do okoliczności;
- ma pozytywny obraz siebie, czuje się akceptowane i bezpieczne w swoim otoczeniu;
- potrafi efektywnie radzić sobie z wyzwaniami, napięciami i niepokojami oraz negatywnymi zdarzeniami życiowymi, np. poprzez aktywne podejmowanie działań mających na celu rozwiązanie problemu czy poszukiwanie pomocy u dorosłego;
- potrafi rozumieć i współodczuwać emocje innych osób
Biorąc pod uwagę powyższe elementy składające się na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży widzimy, że jego zachwianie może w znaczący sposób utrudniać prawidłowy rozwój i integrację społeczną, przejawiając się trudnościami szkolnymi oraz w zakresie relacji z innymi. Co ważne i przykre – tego typu doświadczenia nabyte w młodym wieku sprzyjają wystąpieniu zaburzeń psychicznych w dorosłości.
Wśród czynników przyczyniających się do zaburzeń zdrowia psychicznego u dzieci wymienia się:
- genetyczne, np. występowanie zaburzeń psychicznych u krewnych;
- biologiczne, np. przedwczesne urodzenie czy urazy fizyczne;
- rodzinne, np. bycie osobą doświadczającą przemocy;
- społeczne, np. wykluczenie.
Funkcję tarczy, zapobiegającej przerodzeniu się doświadczanych przez dzieci i młodzież trudności w zaburzenia zdrowia psychicznego pełnią z kolei:
- przekonanie, że świat jest przewidywalny i zrozumiały, co pomaga czuć się bezpieczniej i pewniej w różnych sytuacjach;
- akceptacja samego siebie i swoich możliwości;
- umiejętności rozumienia i radzenia sobie z własnymi emocjami oraz wrażliwość na emocje innych, co ułatwia dzieciom budowanie zdrowych relacji z rówieśnikami i dorosłymi;
- pozytywne podejście do życia i przekonanie, że trudności mogą zostać przezwyciężone;
- przekonanie o własnych zdolnościach do osiągania celów i pokonywania trudności, co wzmacnia poczucie własnej wartości i motywuje do działania;
- zdolność nawiązywania i utrzymywania zdrowych, przyjacielskich więzi z rówieśnikami oraz dorosłymi;
- umiejętność pracy i współpracy z innymi, dzielenia się zadaniami, pomocy i wsparcia dla siebie nawzajem;
- zdolność do znalezienia wspólnego rozwiązania konfliktów i trudnych sytuacji poprzez wzajemne ustępstwa i negocjacje, co sprzyja bezkonfliktowemu rozwiązywaniu problemów;
- umiejętność zachowania się zgodnie z oczekiwaniami społecznymi oraz zdolność do odmawiania, gdy sytuacja tego wymaga;
- zdolność skutecznego zarządzania emocjami w trudnych sytuacjach oraz znajdowania rozwiązań problemów;
- zdolność do poszukiwania pomocy i wsparcia u rodziny, przyjaciół czy innych osób z otoczenia w trudnych sytuacjach.
Lwią część życia dzieci i młodzieży zajmuje szkoła, stąd też to właśnie środowisko szkolne i jego oddziaływania, zaraz obok oddziaływań środowiska rodzinnego ma ogromne znaczenie w kontekście zdrowia psychicznego. Te dwie sfery życia mogą zarówno sprzyjać mu i wzmacniać, jak również stanowić potencjalne czynniki ryzyka dla kształtowania się zaburzeń.
Rodzina pełni kluczową rolę w rozwijaniu zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. Gdy rodzice stanowią źródło wsparcia, pozytywnie wzmacniają, a w domu panują zdrowe relacje oparte na jasno określonych zasadach i zaangażowaniu, dzieci zyskują stabilne fundamenty dla swojego rozwoju.
Podobnie istotny jest wpływ środowiska szkolnego. Atmosfera sprzyjająca bezpieczeństwu i wsparciu, dobre relacje pomiędzy nauczycielami i uczniami, odpowiednia reakcja nauczycieli na trudności występujące wśród uczniów oraz dostępność pomocy psychologicznej w szkole mają kluczowe znaczenie dla zdrowia psychicznego młodych ludzi.
Wszyscy wspólnie tworzymy otoczenie, które ma istotne znaczenie dla kondycji psychicznej tych najmłodszych wśród nas. Naszym – jako społeczeństwa – zadaniem jest podjęcie wszelkich możliwych wysiłków w celu zapewnienia właściwej pomocy i wsparcia dzieciom oraz młodzieży w pokonywaniu trudności, których doświadczają. Troska o ich zdrowie przekłada się nie tylko na ich dobre samopoczucie obecnie, ale także rzutuje na ich przyszłe życie i rozwój.
Aktualnie od 16 do 23 marca 2024 trwa Warszawski Tydzień Zdrowia Psychicznego – akcja promująca zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży. Ta skierowana do rodziców, opiekunów, nauczycieli oraz młodzieży inicjatywa poprzez otwarte wydarzenia i spotkania z doświadczonymi specjalistami przybliża zagadnienia związane ze stresem, zaburzeniami w funkcjonowaniu psychospołecznym, depresją i lękiem, rolą wsparcia i osób dorosłych czy sposobami reagowania na pojawiające się trudności. Więcej informacji o wydarzeniach zaplanowanych w ramach Warszawskiego Tygodnia Zdrowia Psychicznego dostępnych jest na stronach internetowych: https://zdrowie.um.warszawa.pl/ oraz https://edukacja.um.warszawa.pl/.
I, nie ujmując absolutnie kunsztowi Kochanowskiego, wyrażamy nadzieję, że jednak zdrowie psychiczne będziemy smakować, pielęgnować i doceniać na co dzień, a nie dopiero wówczas, gdy się zepsuje.
Na podstawie:
Kluczyńska, S., Sokołowska, E. (2023). Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży w Polsce ‒ wyzwania i rekomendacje. Psychologia Wychowawcza, 69(27), 67-77. https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.0911.