Gdy dziecko gorączkuje, ma mokry kaszel i katar, nie zastanawiając się długo chwytamy za telefon do lekarza rodzinnego. Wtedy wiemy, że do czynienia mamy z chorobą i że podejmiemy wszelkie niezbędne kroki ku temu, by się jej pozbyć. Wszak, to właśnie, jak mawiał Kochanowski „ślachetne zdrowie” jest tym, czego pragniemy dla siebie i swoich najbliższych. 

Zastanówmy się, czy równie intensywnie reagujemy na sygnały o pogarszającym się stanie psychicznym? Czy w codziennym biegu umiemy je uchwycić i odczytać? Z pewnością pewna grupa odpowiedziałaby twierdząco i chwała Wam za to! Niestety statystyki pozostają nieubłagane, a doniesienia o dramatycznym rekordzie prób samobójczych dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia w 2023 roku wskazują, że w kwestii zdrowia psychicznego naszych najmłodszych my jako społeczeństwo musimy się jeszcze wiele nauczyć.

W kontekście zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży szczególną uwagę powinniśmy zwracać na to, czy dziecko:

• jest w stanie angażować się w aktywności rozwijające jego umiejętności, wiedzę i doświadczenia, zarówno w rodzinie, jak i w szkole czy społeczności, np. skutecznie uczyć się czy nawiązywać przyjaźnie; 
• potrafi identyfikować, rozumieć i wyrażać swoje emocje w sposób właściwy, bezpieczny dla siebie i innych oraz dostosowany do okoliczności;
• ma pozytywny obraz siebie, czuje się akceptowane i bezpieczne w swoim otoczeniu;
• potrafi efektywnie radzić sobie z wyzwaniami, napięciami i niepokojami oraz negatywnymi zdarzeniami życiowymi, np. poprzez aktywne podejmowanie działań mających na celu rozwiązanie problemu czy poszukiwanie pomocy u dorosłego;
• potrafi rozumieć i współodczuwać emocje innych osób

Biorąc pod uwagę powyższe elementy składające się na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży widzimy, że jego zachwianie może w znaczący sposób utrudniać prawidłowy rozwój i integrację społeczną, przejawiając się trudnościami szkolnymi oraz w zakresie relacji z innymi. Co ważne i przykre – tego typu doświadczenia nabyte w młodym wieku sprzyjają wystąpieniu zaburzeń psychicznych w dorosłości.  

Wśród czynników przyczyniających się do zaburzeń zdrowia psychicznego u dzieci wymienia się:

• genetyczne, np. występowanie zaburzeń psychicznych u krewnych; 
• biologiczne, np. przedwczesne urodzenie czy urazy fizyczne;
• rodzinne, np. bycie osobą doświadczającą przemocy;
• społeczne, np. wykluczenie. 

Funkcję tarczy, zapobiegającej przerodzeniu się doświadczanych przez dzieci i młodzież trudności w zaburzenia zdrowia psychicznego pełnią z kolei: 

• przekonanie, że świat jest przewidywalny i zrozumiały, co pomaga czuć się bezpieczniej i pewniej w różnych sytuacjach;
• akceptacja samego siebie i swoich możliwości; 
• umiejętności rozumienia i radzenia sobie z własnymi emocjami oraz wrażliwość na emocje innych, co ułatwia dzieciom budowanie zdrowych relacji z rówieśnikami i dorosłymi;
• pozytywne podejście do życia i przekonanie, że trudności mogą zostać przezwyciężone;
• przekonanie o własnych zdolnościach do osiągania celów i pokonywania trudności, co wzmacnia poczucie własnej wartości i motywuje do działania;
• zdolność nawiązywania i utrzymywania zdrowych, przyjacielskich więzi z rówieśnikami oraz dorosłymi;
• umiejętność pracy i współpracy z innymi, dzielenia się zadaniami, pomocy i wsparcia dla siebie nawzajem;
• zdolność do znalezienia wspólnego rozwiązania konfliktów i trudnych sytuacji poprzez wzajemne ustępstwa i negocjacje, co sprzyja bezkonfliktowemu rozwiązywaniu problemów;
• umiejętność zachowania się zgodnie z oczekiwaniami społecznymi oraz zdolność do odmawiania, gdy sytuacja tego wymaga;
• zdolność skutecznego zarządzania emocjami w trudnych sytuacjach oraz znajdowania rozwiązań problemów;
• zdolność do poszukiwania pomocy i wsparcia u rodziny, przyjaciół czy innych osób z otoczenia w trudnych sytuacjach.

Lwią część życia dzieci i młodzieży zajmuje szkoła, stąd też to właśnie środowisko szkolne i jego oddziaływania, zaraz obok oddziaływań środowiska rodzinnego ma ogromne znaczenie w kontekście zdrowia psychicznego. Te dwie sfery życia mogą zarówno sprzyjać mu i wzmacniać, jak również stanowić potencjalne czynniki ryzyka dla kształtowania się zaburzeń. 

Rodzina pełni kluczową rolę w rozwijaniu zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. Gdy rodzice stanowią źródło wsparcia, pozytywnie wzmacniają, a w domu panują zdrowe relacje oparte na jasno określonych zasadach i zaangażowaniu, dzieci zyskują stabilne fundamenty dla swojego rozwoju. 

Podobnie istotny jest wpływ środowiska szkolnego. Atmosfera sprzyjająca bezpieczeństwu i wsparciu, dobre relacje pomiędzy nauczycielami i uczniami, odpowiednia reakcja nauczycieli na trudności występujące wśród uczniów oraz dostępność pomocy psychologicznej w szkole mają kluczowe znaczenie dla zdrowia psychicznego młodych ludzi. 

Wszyscy wspólnie tworzymy otoczenie, które ma istotne znaczenie dla kondycji psychicznej tych najmłodszych wśród nas. Naszym – jako społeczeństwa – zadaniem jest podjęcie wszelkich możliwych wysiłków w celu zapewnienia właściwej pomocy i wsparcia dzieciom oraz młodzieży w pokonywaniu trudności, których doświadczają. Troska o ich zdrowie przekłada się nie tylko na ich dobre samopoczucie obecnie, ale także rzutuje na ich przyszłe życie i rozwój.

Aktualnie od 16 do 23 marca 2024 trwa Warszawski Tydzień Zdrowia Psychicznego – akcja promująca zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży. Ta skierowana do rodziców, opiekunów, nauczycieli oraz młodzieży inicjatywa poprzez otwarte wydarzenia i spotkania z doświadczonymi specjalistami przybliża zagadnienia związane ze stresem, zaburzeniami w funkcjonowaniu psychospołecznym, depresją i lękiem, rolą wsparcia i osób dorosłych czy sposobami reagowania na pojawiające się trudności. Więcej informacji o wydarzeniach zaplanowanych w ramach Warszawskiego Tygodnia Zdrowia Psychicznego dostępnych jest na stronach internetowych: https://zdrowie.um.warszawa.pl/ oraz https://edukacja.um.warszawa.pl/.

I, nie ujmując absolutnie kunsztowi Kochanowskiego, wyrażamy nadzieję, że jednak zdrowie psychiczne będziemy smakować, pielęgnować i doceniać na co dzień, a nie dopiero wówczas, gdy się zepsuje. 

Na podstawie:

Kluczyńska, S., Sokołowska, E. (2023). Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży w Polsce ‒ wyzwania i rekomendacje. Psychologia Wychowawcza, 69(27), 67-77. https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.0911.

Gdy Twoje dziecko przeżywa trudności w obszarze zdrowia psychicznego najlepiej skorzystać wówczas z pomocy psychologa dziecięcego w Warszawie.